Streszczenie

W niniejszej prezentacji autorka przedstawia podstawy masażu wibracyjnego wpływającego na rozwój sensomotoryczny dziecka. Ta forma manipulacji pozwala na normalizację napięcia grup mięśniowych i tym samym koordynację procesów mowy poprzez oddychanie. Jest to ważna forma rehabilitacji dla niemowląt, dzieci i młodych osób cierpiących na problemy genetyczne, porażenia mózgowego i innych uszkodzeń. Techniki masażu wibracji są wykorzystywane podczas ćwiczeń aby usprawnić narządy artykulacyjne i rozwój mowy. Dotknięcie, uciskanie i masowanie z wibracją może pomóc dziecku w lepszym rozwoju.

Summary

In the following presentation the author aim is to put forward the human body according to vibrating massage, having an impact on the sensomotor development. This form of manipulation allows for a normalization in the tension of muscle groups and in so doing co- ordinate the speech processes through breathing. This is an important form of rehabilitation for infants, children and young persons suffering from the genetic problems, cerebral palsy and other damage. The vibration massage techniques are used for exercises in order to improve orofacial and speech development. Touching, holding and massaging can help baby to better development.

W ostatnich latach wiele uwagi poświęca się wczesnej interwencji i wspomaganiu rozwoju w okresie niemowlęcym. Wyniki badań polskich i zagranicznych specjalistów nad aktywnym rozwijaniem niemowląt stworzyły podstawę opracowania zestawu ćwiczeń o charakterze zabawowym, które w wyniku regularnego ich stosowania dają rezultaty dostrzegalne u każdego rozwijającego się dziecka. Dzieci z problemami rozwojowymi, dzięki plastyczności rozwojowej mózgu mają szanse na wyrównywanie deficytów. Pojęcie plastyczności mózgu wprowadził w 1948 polski uczony Jerzy Konorski. Podłożem plastyczności według Konorskiego są morfologiczne zmiany synaptyczne. Dzięki badaniom pojęcie to uległo rozszerzeniu. Współcześnie uważa się, że plastyczność mózgu warunkuje procesy uczenia się i adaptacji mózgu do odbierania bodźców z receptorów sensorycznych oraz umożliwia procesy naprawcze po uszkodzeniu mózgu na skutek urazów fizycznych, chorób degeneracyjnych czy procesu starzenia. Aktywizowanie pracy mięśni stymuluje wytwarzanie substancji tak zwanych endorfin, które wpływają na wzrost komórek nerwowych i wzrost liczby połączeń neuronalnych w mózgu (Sadowska 2004,s.60).

Badania prowadzone przez M. Przetacznikową (1968) nad rozwojem dzieci do lat trzech wykazały, że ubóstwo ruchów dziecka, małe możliwości poruszania się i poznawania otoczenia, a przede wszystkim niewielki kontakt z osobami dorosłymi prowadzi niechybnie do zahamowania rozwoju. Komunikacja dzieci z dorosłymi i zapewnienie im ruchu sprzyja lub nawet determinuje prawidłowy rozwój.

Wkroczenie z terapią masażu niemowlęcego, masażem ustno- twarzowym i ruchem usprawniającym, osłabia napięcie lękowe, redukuje nadwrażliwość lub niedowrażliwość sensoryczną, pobudza układ nerwowy dziecka do aktywności fizycznej i psychicznej, zwiększa efektywność uczenia się nowych funkcji w tym mowy.

Człowiek jest istotą, u której zdolność percepcji świata zewnętrznego rozwinęła się w największym i najbardziej zróżnicowanym stopniu. Zdolność ta byłaby niemożliwa bez podstawowych zmysłów percepcji (wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku). Doświadczanie dotyku jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy, i ostatnim, które tracimy. Skóra więc staje się najbardziej wrażliwym kanałem sensorycznym, jaki posiadamy. Jest powierzchniowo największym receptorem naszego ciała, mogącym rejestrować różnorodne bodźce dotykowe. Skóra, mięśnie i stawy składają się na tzw. percepcję somatyczną (Sadowska 2001, s.36-39).

Skóra i nierozłączny z nią dotyk, są więc dla rozwoju dziecka szczególnie ważne. Informacje płynące z ciała poprzez skórę docierają głównie do dwóch obszarów mózgu: ruchowego i czuciowego. Obszary te zwane są obszarem czuciowo – ruchowym kory mózgowej, a układ – skóra, mięśnie i stawy, który dostarcza mu informacji – zmysłowym układem czuciowo – dotykowym.

Obszar kory ruchowej mózgu jest odpowiedzialny za ruch każdego najmniejszego nawet mięśnia naszego ciała, zwłaszcza mięśni dłoni i ust.

Kora czuciowa z kolei odbiera wrażenia temperatury, bólu i prioprioceptywne (płynące z wnętrza ciała informacje o jego położeniu w ruchu i statyce).

Każdy narząd zmysłu jest wyspecjalizowaną strukturą, składającą się z jednej lub więcej komórek receptorowych i tkanki dodatkowej. Większość receptorów są to komórki nerwowe, których neuryty biegną bezpośrednio do centralnego układu nerwowego, względnie łączą się synaptycznie z jednym lub więcej neuronami skojarzeniowymi, które z kolei łączą się z centralnym układem nerwowym.

Struktury dodatkowe, które modyfikują i określają naturę bodźca, to tzw. mechanoreceptory. Mechanoreceptory skóry są wrażliwe na rozciąganie, ściskanie, skręcanie wywierane na tkankę skóry, oraz dodatkowo zapewniają informacje o kształcie, fakturze, ciężarze i proporcjach obiektów dotykanych przez skórę.

Percepcja bodźców mechanicznych jest częścią somatosensoryki ogólnej, czyli postrzegania zmysłowego.

Postrzeganie zmysłowe obejmuje trzy zakresy:

• Odczuwanie powierzchni ciała (eksterocepcja), – wrażliwość skóry na wpływy mechaniczne pochodzące z otoczenia i rejestrowane przez skórę.
• Odczuwanie aparatu ruchu (propriocepcja), – zdolność zmysłowego postrzegania aparatu ruchu, zmian położenia różnych części ciała względem siebie, w tym zmianę długości mięśni np. przy ocenie podnoszonego ciężaru, przy uniesieniu nogi czy zgięciu ręki. Czucie ułożenia i ruchu poszczególnych części ciała.
• Odczuwanie organów wewnętrznych (enterocepcja), czyli odczuwanie wnętrza organizmu, np. głód czy złe samopoczucie, ból.

Oddziaływanie sił mechanicznych na organizm jest rejestrowane przezmechanoreceptory.

Receptorami tymi są:

• eksteroreceptory na powierzchni ciała i w skórze
• proprioreceptory w mięśniach, ścięgnach i stawach.

W mechanoreceptorach dochodzi do przekształcania energii mechanicznej w elektryczną, bodziec mechaniczny powoduje wytworzenie w zakończeniach nerwowych potencjału elektrycznego, który prowadzi do powstania potencjału czynnościowego.
Skóra może być traktowana jako największy narząd zmysłu rozciągający się na cały organizm, który podlega nieustannej stymulacji.

Receptory skóry stanowią zakończenia włókien nerwowych, które dzielimy na:

• Ciałka Meissnera – zlokalizowane płytko na nieowłosionej skórze
  dłoni, podeszwach stóp, języku i wargach – odpowiadają za wzmożoną wrażliwość wymienionych okolic ciała. Reagują na lekkie bodźce dotykowe.
• Ciałka Merkela – odczuwanie ucisku, występuje na owłosionej i nieowłosionej skórze.
• Ciałka Ruffiniego – receptory ucisku o długim czasie adaptacji na owłosionej skórze, receptory ciepła. Znajdują się również w ścięgnach i więzadłach oraz we włóknach mięśniowych.
• Ciałka Vatera-Pacciniego w tkance podskórnej, szybko adaptujące się receptory uciskowe. Ciałka Pacciniego leżą w głębszej warstwie skóry i informują mózg o tym, co i z jaką siłą naciska na nie z zewnątrz, dostarczają informacji związanych z kurczeniem i rozkurczaniem się ścięgien podczas ruchu. Leżą w pobliżu stawów oraz powierzchni ścięgien i włókien, w okostnej czaszki, w obszarze międzykostnym rąk i nóg. Prawdopodobnie odbierają ruchy podłoża. Są to przede wszystkim receptory wibracji.
• Ciałka Krausego – podobne do Meissnera znajdują się bezpośrednio pod naskórkiem szczególnie w błonach śluzowych, wargach i na czubku języka..

Mechanoreceptory w różny sposób reagują na ucisk, dotyk i wibracje.
Mechanoreceptory jamy ustnej (ciałka Meissnera, Merkela, Ruffiniego, Vatera – Pacciniego) występują w dużym zagęszczeniu w skórze języka. Charakteryzują się wysoką przestrzenną rozdzielczość odbierania bodźców. Dzięki tym receptorom jest możliwy odbiór z najwyższą rozdzielczością dwóch bodźców w dwóch różnych miejscach jamy ustnej. Język wyczuwa najmniejsze zmiany w jamie ustnej.

Wrzeciona mięśniowe i ścięgniste (narząd Golgiego)

W mięśniach egzystują dwa typy receptorów czuciowych, wrażliwych na rozciąganie- wrzecionko nerwowo- mięśniowe i narząd ścięgnisty Golgiego. Wrzecionka nerwowo- mięśniowe występują pomiędzy komórkami mięśniowymi. Wrzecionka mięśniowe są receptorami rozciągania.
Narząd ścięgnisty Golgiego występuje na granicy łączenia pęczków komórek mięśniowych ze ścięgnami. Rozciąganie mięśnia stymuluje powstawanie impulsów w zakończeniach nerwów czuciowych, które biegną do rdzenia kręgowego. W rdzeniu kręgowym impuls przekazywany jest na neurony ruchowe (motoneurony), które kierują go z powrotem do mięśni, pobudzając skurcze pewnej liczby włókienek mięśniowych. Wrzecionka mięśniowe i ścięgniste mają wpływ na napięcie spoczynkowe czyli tonus mięśniowy.
Każdy mięsień dysponuje dwoma systemami kontroli to znaczy, wrzecionami mięśniowymi jako czujnikami pomiarowymi i system kontroli w narządzie ścięgnistym Golgiego.
Bodźce czucia głębokiego napływające z receptorów skóry, mięśni stawów, przebiegają przez korzeń grzbietowy do rdzenia kręgowego i dalej do pnia i móżdżku, gdzie następuje automatyzacja ruchów, precyzyjna koordynacja, płynność ruchów (Sadowska, 2000, s.36-37).
Okolice pokryte włosami i włoskami są szczególnie bogato wyposażone w wolne zakończenia nerwowe. Owłosione części ciała są znacznie bardziej czułe na delikatny dotyk czy muśnięcie, niż gładkie, bezwłose. Zakończenia nerwowe umiejscowione w skórze i na jej powierzchni odbierają wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, wibracji, ciepła, zimna, bólu i przesyłają te informacje do mózgu. Wrażenia czuciowe docierają tam z całej skóry i biegną do niemal wszystkich jego obszarów i poziomów. Świadomość tego procesu stanowi podstawę do terapii. Dotyk staje się niezmiernie ważny w opanowywaniu przez dziecko umiejętności sensoryczno – motorycznych oraz praksji (zdolności planowania ruchów). Ma też duży wpływ na rozwój wzroku i do pewnego stopnia – słuchu.

Wpływ układu dotykowego na opanowanie umiejętności sensomotorycznych

Dotyk jest najstarszym sposobem kontaktu ze światem wspólnym dla wszystkich organizmów żywych. Badania psychologii prenatalnej wykazały, że reakcja na dotyk jest pierwszym przejawem wrażliwości na bodźce zewnętrzne, ujawniane przez płód (D. i Ch. Maurer, 1994, s. 186). U noworodka występuje automatycznie, kiedy jeszcze dobrze nie widzi
ani nie mówi; instynktownie bada świat dotykiem. Receptory dotykowe
w wargach umożliwiają ssanie, odruchy chwytne rąk pozwalają sięgać
do źródła ciepła. Zmysł dotyku i czucia umożliwia dziecku odróżnienie siebie od innych ludzi i otaczającego świata. U zdrowych dzieci rozwija się przed ukończeniem pierwszego roku życia. Mechanizm ten zwany też czuciem powierzchniowym jest bardzo ważny dla zachowania życia. Bez niego żylibyśmy w stanie ciągłego zagrożenia życia. Czucie ostrzega nas o grożącym niebezpieczeństwie (Glenn 1996, Ackerman 1994). Zmysł dotyku pozwala nam odczuwać ból, który jest swoistą reakcją na specyficzne bodźce takie jak: oparzenia, rany cięte lub kłute, oddziaływanie mrozu. Impulsy nerwowe łączą się, w celu przekazywania informacji o bólu w sposób podobny do alfabetu Morse`a. Niektóre impulsy wprost pędzą do rdzenia kręgowego, co powoduje, że odskakujemy, gdy tylko dotkniemy gorącego pieca – nazywamy to odruchem, czyli reakcją bez udziału myślenia (Ackerman, 1994, s. 27).

Zmysł dotyku to możliwość odczuwania działania bodźców mechanicznych na skórę oraz niektóre błony śluzowe. Jest on najbardziej rozległym zmysłem, gdyż cała skóra jest pokryta zakończeniem nerwów wrażliwych na bardzo różnorodne naciski i bodźce, takie jak: ciepło, zimno, dotyk, ruch, napięcie. Receptory dotyku są najgęściej rozmieszczone na opuszkach palców, w skórze warg i na czubku języka, (Frohlich, 1998; Krajewska, Franczyk, 2002). Dziecko nabywa pierwszych doświadczeń o otaczającej rzeczywistości biorąc przedmioty do ręki, które następnie wędrują do ust. Wszystkie te czynności dostarczają dziecku ogromną ilość bodźców zmysłowych są one bardzo ważne dla rozwoju człowieka, ponieważ warunkują zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, a przede wszystkim potrzeby bezpieczeństwa, zarówno przed narodzeniem
jak i w późniejszym życiu (Krajewska, Franczyk, 2002).

Na percepcję dotykową składa się nie tylko percepcja przez skórę,
ale też przez mięśnie i stawy. Ciało postrzega samo siebie (wrażliwość proprioceptywna), postrzega również swoje ruchy (kinestezja), ale zwłaszcza wszystko to, co je dotyka (percepcja dotykowa). Nie są to percepcje odrębne, lecz łączące się w jedno wyobrażenie „ja w świecie” (Frohlich, 1998, s.22). Nasze proprioreceptory przekazują informację o naszym miejscu w przestrzeni, o tym, czy nasze żołądki są pełne, gdzie znajdują się nasze ręce, nogi i głowa, jak się poruszamy, jak się czujemy (Ackerman, 1994, s.32).

Dotykowy układ zmysłowy jest najwcześniej rozwijającym się i ważnym narządem służącym stworzeniu solidnej bazy do rozwoju innych układów zmysłowych. Dotyk jest niezmiernie ważny w opanowaniu umiejętności sensoryczno-motorycznych oraz praksji. Ma też duży wpływ na rozwój wzroku, a także do pewnego stopnia – słuchu. Układ dotykowy, oddziałując na inne układy zmysłowe i ruchowe, pobudza wiele różnych poziomów i obszarów w mózgu. Analizując mapę mózgu Penfielda (na której okolice odpowiedzialne za ruchy i czucie w obrębie kończyny górnej tworzą wspólne pasmo z okolicami odpowiadającymi za ruchy artykulacyjne) i pamiętając jednocześnie o teorii Łurii dotyczącej udziału określonych obszarów kory mózgowej w realizacji wielu czynności, wyciągnąć można wnioski, iż usprawnianie rąk dziecka, dostarczanie im różnorakich doznań, pobudza do rozwoju jego mowy.

Ponadto odczuwanie bodźców taktylnych doprowadza do stopniowego wykształcenia się u dziecka wyobrażenia o schemacie ciała. Owo wyobrażenie o anatomii poszczególnych części ciała i ich pozycji w stosunku do siebie jest zaś podstawą rozwoju praksji oraz orientacji w przestrzeni. Jaki ma to związek z mową? Otóż te same obszary mózgu, które decydują o tzw. jednoczesnych schematach przestrzennych zaangażowane są w percepcję struktury logiczno-gramatycznej wypowiedzi (Łuria1976, s.43). A zatem, rozwijając schemat ciała i orientację przestrzenną dziecka poprzez stymulację dotykowego układu zmysłowego, wywieramy wpływ na rozwój percepcji mowy (w zakresie rozumienia wypowiedzi o złożonej konstrukcji) oraz ekspresji mowy (budowanie złożonych logicznych wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym). Nabywanie wskazywanych umiejętności w zakresie odbioru i nadawania mowy jest często zakłócone u dzieci z dysfazją zarówno sensoryczną, jak i motoryczną. Praca z ciałem skutecznie zaś pomaga w niwelowaniu tych trudności.

Samo wykonywanie ćwiczeń związanych z dostarczaniem wielorakich doznań dotykowych stwarza doskonałą okazję do rozwijania mowy. Na przykład poprzez masowanie i nazywanie poszczególnych części ciała, uwrażliwianie dłoni i stóp poprzez dotyk z jednoczesnym zapowiadaniem i komentowaniem wszystkich wykonywanych czynności tworzymy skojarzenia słuchowo-słowno-dotykowe, doprowadzamy do kodowania nazw poszczególnych przedmiotów, osób czy czynności, a także pobudzamy słuchową pamięć słowną.

Praca z ciałem jest punktem wyjścia jakichkolwiek innych działań terapeutycznych u dzieci cierpiących z powodu nadwrażliwości bądź podwrażliwości w obrębie układu taktylnego lub proprioceptywnego. Zaburzenia tego typu blokują bowiem rozwój poznawczy, a tym samym rozwój mowy. Dla przykładu dzieci, które mają nadwrażliwość w obrębie dłoni, wykazują niechęć do dotykania nowych przedmiotów i tym samym eksplorowania nowego otoczenia. Podstawowy kanał zmysłowego poznawania u dziecka jest już na wstępie zablokowany (Maas, 1998, s. 63-67).

Reasumując, stymulacja czuciowa, działanie na zmysł dotyku, jest pozornie tylko odległe od działań rozwijających mowę. Wykorzystanie w terapii metod rozwijających zmysł dotyku przyniesie małym pacjentom nieocenione korzyści, dzięki nim tworzymy bowiem fundamenty niezbędne dla rozwoju funkcji wyższych.

Obronność dotykowa jako objaw zaburzeń sensomotorycznych

W literaturze mówi się o następujących rodzajach zaburzeń zmysłowych: nadwrażliwości, zbyt niskiej wrażliwości zmysłowej tzw. białym szumie. Przy nadwrażliwości do mózgu dziecka napływa zbyt wielka ilość bodźców danego rodzaju. Nie daje ono rady zintegrować tego nadmiaru i może reagować lękiem, wycofaniem bądź paniką. Gdy jego wrażliwość na bodźce danego rodzaju jest zbyt niska, wówczas znajduje się ono w stanie deprywacji sensorycznej i samo dostarcza sobie silnych bodźców. Biały szum powstaje wówczas, gdy źle funkcjonujące kanały sensoryczne wytwarzają własne bodźce – „przekaz płynący ze świata zewnętrznego jest zakłócony lub w skrajnych przypadkach niedopuszczony do mózgu przez szumy powstające w układzie” (Delecato 1995, s.36).

Nadwrażliwość dotykowa u dzieci może być wyrażana przez negatywne reakcje na szorstkie ubranie, unikanie dotyku innych osób. Osoby te lubią delikatny dotyk, miękkie zabawki i ubrania. Dzieci nadwrażliwe słuchowo znoszą hałas, który same wytwarzają, unikają zaś dźwięków zewnętrznych, zatykając uszy bądź ignorując bodźce słuchowe. Objawem nadwrażliwości węchowej i smakowej jest m.in. unikanie zapachów potraw i ich wypluwanie. Natomiast nadwrażliwość wzrokową możemy rozpoznać, gdy dziecko obserwuje małe punkty, patrzy długo przez dziurki, długotrwale obserwuje chmury, budowle.

Dzieci ze zbyt małą wrażliwością dotykową dostarczają sobie silnych bodźców, takich jak: gryzienie, uderzanie. Objawem zbyt małej wrażliwości węchowej jest poszukiwanie silnych wrażeń zapachowych (np. wąchanie ekskrementów, ślinienie i wąchanie rąk). Zaś mała wrażliwość smakowa powoduje dążenie do zjadania wszystkiego, co jest w zasięgu ręki. Dziecko ze zbyt małą wrażliwością słuchową poszukuje źródeł głośnych dźwięków. Typowym objawem małej wrażliwości wzrokowej jest wpatrywanie się w silne źródła światła.

Oznaką białego szumu w sferze dotykowej jest drapanie całego ciała. Dzieci z białym szumem dotyczącym węchu zasłaniają ręką usta i nos, dmuchają sobie do nosa, wkładają niewielkie przedmioty. Biały szum dotyczący smaku sprawia, że dzieci cały czas czują jakiś smak i mogą ssać swój język i policzki, żeby ten smak wydobyć. Dzieci z zaburzeniem tym w obrębie słuchu są pochłonięte wewnętrznymi dźwiękami, które płyną z ich ciała. Natomiast biały szum w zakresie wzroku powoduje, że dzieci widzą rzeczy nieistniejące; często dotykają, trą lub poklepują swoje powieki.

Zdaniem Bożek (2004) w zależności od rodzaju zaburzenia stosujemy odpowiednią stymulację zmysłową dostarczając dziecku bodźce o słabym
lub silnym natężeniu stopniowo je zmieniając. W przypadku białego szumu stwarzamy możliwość rozróżnienia doznań wywołanych przez bodźce zewnętrzne od doznań spowodowanych bodźcami wewnętrznymi, kierując jednocześnie uwagę dziecka na te pierwsze.

Dzieci z zaburzeniami sensomotorycznymi najczęściej okazują negatywną reakcję na bodźce dotykowe. W przypadku gdy kontakt dotykowy jest utrudniony, możemy mieć do czynienia z tzw. obronnością dotykową. Najczęstszą reakcją dziecka jest płacz lub ucieczka od drażniącego bodźca. Obronności dotykowej towarzyszy nadpobudliwość i zaburzenia koncentracji uwagi. Oto typowe symptomy obronności dotykowej w poszczególnych obszarach ciała:

• głowa – niechęć do mycia, czesania, szczotkowania włosów.
• obszar twarzy i jamy ustnej – unikanie lub protest w przypadku mycia twarzy i zębów, ujawnianie się nadwrażliwości na pewne pokarmy, smaki, zapachy.
• dłonie – dziecko unika lepkich i ziarnistych materiałów (piasek, klej, krem) lub miękkich i puszystych (maskotki), bądź twardych i ostrych lub chropowatych.
• stopy – dziecko nie lubi chodzenia na boso, po piasku, trawie i unika kontaktu z innymi fakturami.
• odzież – dziecko nie lubi metek ubraniowych, szorstkich, obcisłych tkanin. Preferuje długie rękawy nawet w gorące dni.
• ciało – dziecko nie lubi powiewu wiatru na mokrym ciele, podczas pływania czy kąpieli.

Dzieci z nadwrażliwością wolą inicjować pocałunki lub uściski, nie lubią niespodziewanych dotknięć czy przytulania.
Nadwrażliwość dotykowa jest najbardziej widoczna w obrębie twarzy, ust, szyi i na podeszwie stóp.
Wieloletnie osobiste doświadczenia i obserwacja dzieci z różnymi zaburzeniami sensomotorycznymi, pozwala na podzielenie się spostrzeżeniami poczynionymi w trakcie stosowania terapii masażu wibracyjnego.

Kształtowanie świadomości sensomotorycznej z zastosowaniem techniki wibracji

Ruch związany z wibracją skłania komórki nerwowe do tworzenia gęstych sieci połączeń nerwowych, dzięki którym mózg pracuje skuteczniej i szybciej (neurogeneza). Dzięki ćwiczeniom ruchowym i wibracji serce wtłacza więcej krwi do mózgu ( i innych organów). Więcej krwi to więcej tlenu i substancji odżywczych dla komórek. Cały proces rozpoczyna się w mięśniach, gdy mięsień się kurczy i rozkurcza wysyła sygnały chemiczne w tym między innymi białko IGF-1. Białko przez układ krwionośny dostaje się do wnętrza mózgu. Wpływa na wzrost poziomu substancji zwanej mózgowy czynnik wzrostu nerwów (B DNF) – pobudza komórki macierzyste do przekształcenia się w pełni rozwinięte gotowe do pracy neurony.
Regularne ćwiczenia ruchowe zwiększają stężenie neuroprzekaźników, dopaminę, serotoninę , noradrenaline. Pomaga to skupić uwagę, uspokoić się , opanować. Badania prowadzane są w Columbia University – Scott Small „Proceedings of the National Academy of Science” i University Illinois – przez neurofizjologa Charlesa Hillmana oraz psychologa Artura Kramera.

Wibracja polega na wykonywaniu bardzo szybkich ruchów o dużej częstotliwości ale małej amplitudzie drgań. Stosuje się ją głównie w masażu kręgosłupa oraz wzdłuż przebiegu nerwów obwodowych aby obniżyć nadmierną np. po wysiłku lub chorobową pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego i nerwów obwodowych łącznie z efektem przeciwbólowym (Prochowicz Z., 1991, s.115 ). Wibracja – to technika polegająca na przekazywaniu za pomocą ręki masażysty lub aparatu wibracyjnego drgań mechanicznych o malej amplitudzie i znacznej częstotliwości tkankom masowanym.
Wibracja ręczna jest trudna i męcząca, ale daje lepsze możliwości wyczucia, głębokości przekazywanych drgań.
Wibracja aparatem – wibratorem lub aquawibronem, maty do masażu, poduszki, fotele jest łatwiejsza. Ruchy w czasie wibracji wykonujemy góra-dół, a nie na boki, częstotliwość drgań ok. 20-40 drgań/sekundę.
Do terapii ustno twarzowej i terapii dłoni można wykorzystać małe wibrujące zabawki, szczoteczki i wibratory logopedyczne z atestem.

Wyróżniamy wibrację:

• labilną – wykonuje się wzdłuż przebiegu nerwu, włókien mięśniowych, naczyń obwodowych. Najczęściej stosowana wzdłuż kręgosłupa. Rozluźnia napięte mięśnie.
• stabilną – najczęściej stosuje się na punkty bolesne, w miejscu wyjścia nerwu obwodowego znajdującego się w mięśniu, około 5-20 sekund.

Wibrację stosujemy:

• w chorobach układu oddechowego,
• w leczeniu sztywności karku,
• w wzmożonym lub obniżonym napięciu mięśni,
• w chorobie zwyrodnieniowej.

Cele wibracji:

1. wibracja labilna:
   • obniża napięcie mięśniowe,
   • normalizuje napięcie tkanek,
2. wibracja punktowa:
   • obniża próg pobudliwości nerwowej,
   • działanie przeciwbólowe,
   • wpływ na zmniejszenie obrzęków,
3. wibracja wywołuje odczyn pośredni objawiający się:
   • zwiększeniem napięcia naczyń krwionośnych,
   • zwolnieniem tętna,
   • wzrostem ciśnienia krwi,
4. wibracja:
   • słaba – działanie uspokajające,
   • silna – działanie pobudzające.

Wibracja ręczna jest zabiegiem trudnym i męczącym dla masażysty, dlatego czasami stosuje się tzw. wibrację pośrednią z aparatami i ręką masażysty. Wibrację ręczną można wykonać z większym wyczuciem. Wibrację najczęściej stosuje się na okolicę kręgosłupa oraz wzdłuż przebiegu nerwów obwodowych i naczyń krwionośnych, ale także w masażu mięśni mimicznych i stawów. Wibracja to technika wykonywana w masażu klasycznym tylko na specjalne zlecenie lekarza.

Cele zabiegu przez wibrację:

• obniżenie pobudliwości wzdłuż przebiegu nerwów lub w miejscu położenia splotów nerwowych,
• obniżenie patologicznej bądź nadmiernej pobudliwości po dużym wysiłku fizycznym OUN i nerwów obwodowych (także efekt przeciwbólowy),
• miejscowe zmniejszenie napięcia włókien mięśniowych (słaba wibracja), zmniejszenie napięcia ścian naczyń krwionośnych (słaba wibracja),
• wprawienie w ruch drgający tkanki powierzchniowej przyśpiesza znacznie przemianę materii. Tak, więc wibracja jest bardzo skuteczną techniką w leczeniu otyłości,
• ułatwienie wchłaniania wszelkich substancji z tkanek do krwi, bowiem drgania wywołane wibracją przesuwają płyny ustrojowe,
• pobudzenie działania czynności wydzielniczej gruczołów,
• spowodowanie przyrostu tkanki mięśniowej, jej elastyczności siły,
• wibracja punktowa obniża pobudliwość nerwową, działa przeciwbólowo, przyspiesza tworzenie kostniny, zmniejsza obrzęki.

Bezpośrednie działanie wibracji polega także na wywołaniu odczynów pośrednich takich jak: zwiększenie napięcia naczyń krwionośnych, zwolnienie tętna, podniesienie się ciśnienia krwi.

Technika wibracji:

• polega na wykonaniu bardzo szybkich ruchów o dużej częstotliwości, ale stosunkowo małej amplitudzie ręką wraz z przedramieniem przy usztywnionym stawie nadgarstkowym i łokciowym,
• ruch wykonuje się w płaszczyźnie „góra-dół”, czyli z uciskiem na masowaną powierzchnię z jednoczesnym przesuwaniem ręki wzdłuż nerwu, mięśnia czy naczynia,
• czasami wibrację wykonuje się punktowo tylko w jednym miejscu,
• masująca ręka ustawiona jest zawsze w kierunku ruchu,
• błędem jest wykonanie wibracji poprzez ruchy ręki na boki
• ruchy wykonuje się naprzemiennie raz jedną ręką raz drugą,
• wibrację wykonujemy tylko przez kilkanaście sekund (5-15) z pięciosekundową przerwą, w czasie, której wykonuje się głaskanie.

Rodzaje zabiegu:

1. Wibracja opuszkami palców II-V- palce powinny być wyprostowane i usztywnione(obciążenie na grzbietowej powierzchni paliczków dalszych ręki)
2. Wibracja nasada dłoni – wykonuje się na największych obszarach (obciążenie na okolicę nadgarstka)
3. Wibracja miejscowa pośrednia – wykonuje się najczęściej w okolicach stawów w celu rozluźnienia torebki stawowej lub wiązadeł przed ćwiczeniami biernymi i usprawnieniem manualnym stawów obwodowych.
4. Wibracja pionowa – ruch wykonywany jest w płaszczyźnie prostopadłej do powierzchni ciała.
   1. wibracja bezpośrednia – wykonuje się wibratorem mechanicznym lub ręką masażysty przyłożoną bezpośrednio do pacjenta. Działa pobudzająco na układ nerwowy.
   2. wibracja pośrednia – działa uspokajająco, o wiele łagodniej, gdyż drgania aparatu lub ręki masażysty są przenoszone przez np. ręcznik bądź drugą rękę masażysty.
5. Wibracja podłużna – drgania wykonuje się w płaszczyźnie równoległej do ciała pacjenta. Wykonuje się ją wzdłuż przebiegu włókien mięśni. Działa pobudzająco na układ nerwowy i mięśniowy.
6. Wibracja poprzeczna – wykonuje się ją w płaszczyźnie równoległej do powierzchni ciała pacjenta, jednak w poprzek włókien mięśniowych. Działa uspokajająco na układ nerwowy i mięśniowy.
7. Wibracja stabilna – na masowany odcinek ciała, tu drgania rozchodzą się we wszystkich kierunkach. Przykładamy mechanicznie rękę bądź opuszki palców centralnie do masowanej części ciała(np. w miejscu wyjścia nerwów obwodowych).
8. Wibracja labilna – wykonuje się ją przesuwając dłoń bądź opuszki palców po masowanej części ciała dosuwowo wzdłuż przebiegu nerwów, mięsni i naczyń obwodowych. Wykonanie wibracji wymaga zmiennego ucisku na tkanki. Na początku wykonuje się ucisk powierzchowny, następnie staje się on silniejszy, a potem znów słabnie.

Przeciwwskazania do wykonywania masażu wibracyjnego
Najczęstszymi przeciwwskazaniami są:

• stany gorączkowe
• stany zapalne, choroby zakaźne oraz alergie
• zagrożenia krwotokiem
• owrzodzenia i stany zapalne skóry
• choroby nowotworowe, tętniaki
• ciąża
• guzki niewiadomego pochodzenia
• nadczynność tarczycy
• stany ropne jamy ustnej
• stany pozłamaniowe
• wady serca – nie wyrównane
• okres menstruacji
• wysokie nadciśnienie
• wszyty rozrusznik serca
• migdały w stanie ropnym
• inne poważne schorzenia wymagające konsultacji lekarskiej

Ogólne zasady wykonywania masażu wibracyjnego

Bodźce czuciowe muszą być starannie wyselekcjonowane, a ich liczba stopniowo i z rozwagą zwiększana.
Ucisk jest lepiej tolerowany aniżeli lekkie, delikatne dotykanie. Zaczynamy od mocnego i zdecydowanego głaskania niedrapiącą szczoteczką, ręcznikiem lub gąbką i stosujemy je na ręce, dłonie, nogi i stopy, nie dłużej niż 10-20 sek.
Jeżeli dziecko jest już dostatecznie duże, powinno się je zachęcać do samodzielnego używania szczoteczki. Osoba z obronnością dotykową lepiej toleruje samodzielne dotykanie, aniżeli bodźce dotykowe dostarczane jej przez kogoś innego.
W procesie „odwrażliwiania” okolice ust, głowy i szyi uwzględniamy na końcu, zaś gdy zauważymy postępy w terapii – stopniowo podejmujemy eksperymenty z innymi materiałami.

Odruch jako warunek rozwoju sensomotorycznego

U podłoża wszystkich czynności ruchowych leży odruch. Część odruchów ma charakter odruchów bezwarunkowych (wrodzonych) i przebiega na poziomie rdzenia kręgowego lub pnia mózgu. Odruchy warunkowe (nabyte) wymagają udziału wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego. Zdobywanie umiejętności ruchowych świadomych (celowych), kierowania czynnościami motorycznymi związane jest z funkcjonowaniem kory mózgowej. Dotyczy to przede wszystkim motoryki precyzyjnej narządów artykulacyjnych, rąk i stóp (Nowotny, 2004, s. 79).
Pierwotna motoryka ustno-twarzowa jest podstawą rozwoju nie tylko technicznego aspektu mowy, lecz także psychicznego (myślenie, rozumienie). Oznacza to, że ćwicząc motorykę spontanicznie stymulujemy jej dojrzewanie i integrację od najwcześniejszego etapu życia dziecka. Właściwy rozwój pierwotnej motoryki ustno-twarzowej jest w istocie procesem uruchomienia zaprogramowanego potencjału rozwoju artykulacji i myślenia.
Pierwotne reakcje i odruchy pełnią rolę obronną i uaktywniają strategie przetrwania w sytuacjach „kryzysowych”, co powoduje, że tylna część mózgowia skupia się na działaniach sprzyjających przetrwaniu i blokuje proces świadomego rozumowania, który zachodzi w nowej korze. Prowadzi to do osłabienia pracy ośrodków słuchu fonematycznego (ośrodek Wernickego), artykułowania (ośrodek Broca) oraz ich integrację poprzez połączenia podkorowe.
Opóźnienie rozwoju i integracji wczesnej motoryki ustno-twarzowej objawia się impulsywnymi lub osłabionymi ruchami w obszarze jamy ustnej i twarzy. Przejawia się to wolnym lub przyśpieszonym ssaniem, połykaniem, gryzieniem, żuciem czy artykulacją. Opóźnienia mogą hamować tworzenie się wyższych, kontrolowanych schematów koordynacji podczas artykulacji. Jeśli motoryka ustno-twarzowa nie została zintegrowana, funkcjonuje na poziomie „walki” z osłabioną zdolnością do mówienia, co może być przyczyną występowania napięcia emocjonalno-psychicznego.
Najczęściej działaniom terapeutycznym poddawane są zaburzone reakcje i odruchy takie jak ssanie, połykanie, gryzienie, kąsanie, żucie i odruch wymiotny, które odpowiedzialne są za podstawowe funkcje życiowe, to znaczy za oddychanie i przyjmowanie pokarmu. Za pomocą stymulacji dotykowej pobudzamy obszary sensomotoryczne z twarzy i jamy ustnej aby wyzwolić i utorować prawidłowe wzorce reakcji odruchowych.
Jedną z technik manualnych ułatwiającą wyzwolenie reakcji odruchowych jest dotyk z wibracją na mięśniach mimicznych wykonywany w określonych kierunkach.

Masaż ustno-twarzowy a motoryka precyzyjna

Usprawnianie motoryki ustno-twarzowej i stymulacja funkcjonowania narządu mowy przez masaż jest skuteczniejsza przy równoczesnej korekcyjnej pracy całej statomotoryki ciała dziecka.
Masaż jest przygotowaniem do ćwiczeń ruchowych i wyjątkową formą rodzicielskiej troski. Ćwiczenia systematycznie powtarzane podnoszą ogólną sprawność fizyczną dziecka i pozwalają na planowanie kolejnych form usprawniania.
Ruch i doznania polisensoryczne świata za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku, czucia, równowagi) wiążą się z rozwojem poznawczym dziecka.
Impulsy z ciała człowieka płyną przez twór siatkowaty do kory mózgowej, obu półkul, wzgórza i móżdżku. Wymienione struktury mózgu są głównymi obszarami integracji sensorycznej. Aby umożliwić dziecku uczenie się, należy poprzez terapię podnieść pobudzenie mózgu. Bodźce zmysłowe przechodzące przez twór siatkowaty pobudzają korę mózgową, która nadaje znaczenie dopływającym sygnałom i interpretuje je (Maas, 1998, s. 49-54). Twór siatkowaty ma za zadanie wzmagać ogólny stan pobudzenia, gotowości do spostrzegania i działania. Chcąc zaktywizować i utrzymać stan gotowości do pracy, tak by poprawić koncentrację podczas nauki, dostarczamy bodźców dotykowych (masaż), smakowych i węchowych (przede wszystkim zapachy cytrynowy, świerkowy, lawendowy). Mają one bowiem znaczący wpływ na pobudzenie tworu siatkowatego odpowiedzialnego za aktywizowanie pracy mózgu.
Podczas stymulacji sensomotorycznej obszaru ustno- twarzowego usprawniamy narządy mowy między innymi przez masaż wibracyjny według koncepcji Castillo Moralesa (Regner, 2008, s.82 ) dodatkowo dostarczamy bodźców smakowych o wyrazistym smaku (np. miód, sok z cytryny, dżem, musztarda, sól, cukier, cynamon, pieprz, czekolada). Służy to nauce rozpoznawania smakowego, wzrokowego oraz przyswojeniu nazw tychże produktów i smaków. Różnorodność, nowość, zmienność to bardzo ważne czynniki pobudzające aktywność mózgu i pozwalające utrzymać go w pogotowiu. W trakcie takich ćwiczeń należy uważać, aby nie obciążać systemu nerwowego małego dziecka.
Ważnym typem bodźców przechodzących przez twór siatkowaty są bodźce przedsionkowe, płynące z siły grawitacji i zmiany położenia głowy względem ziemi. Narząd przedsionkowy pomaga w ośrodkowym układzie nerwowym utrzymać stan równowagi i właściwy poziom pobudzenia. Odpowiednio dobrane ćwiczenia ruchowe aktywizujące układ przedsionkowy ułatwiają procesy uczenia się dziecka.
Ruch, masaż ciała i ćwiczenia motoryki precyzyjnej mają charakter zabiegów pielęgnacyjnych, które stanowią nieodłączną część usprawniającą dziecko sensomotorycznie.
Według jednej z hipotez przytoczonych przez prof. E. Szeląg (2005), wykształcenie mowy w toku ewolucji było produktem ubocznym zmian przystosowawczych w obrębie układu ruchowego. Przyjęcie postawy wyprostnej uwolniło prawą rękę od funkcji lokomocyjnej, co stworzyło możliwość wykształcenia angażujących tę rękę do precyzyjnych czynności manipulacyjnych. Konsekwencją tego było zwiększenie liczby neuronów w korze mózgowej, kontrolujących wykonywanie tych czynności, co sprzyjało zwiększeniu szybkości i precyzji ruchów. W rozwoju dziecka istnieje ścisły związek między nabywaniem czynności mowy i umiejętnościami manipulowania przedmiotami. W pierwszych latach życia procesy te mogą mieć wspólne neuronalne podłoże, a następnie w wyniku różnicowania następuje specjalizacja neuronów dla procesów ruchowych albo funkcji językowych.

Motoryka precyzyjna a komunikacja językowa

Motoryka precyzyjna oraz komunikacja językowa to funkcje zaliczające się do tzw. wyższych czynności mózgowych sterowanych przez procesy korowe. Narządy artykulacyjne oraz dłonie pełnią znacząca rolę w aktywności ruchowej człowieka. Konieczna jest jednak nie tylko sama zdolność do ruchu i precyzja dłoni, ale także umiejętność tworzenia i zapamiętywania oraz odtwarzania złożonych sekwencji ruchowych ukierunkowanych na cel tak zwanej praksji. Dotyczy to zarówno ruchów rąk jak i narządów mowy. Funkcje manualne i funkcje mowy są ściśle ze sobą powiązane już na poziomie neurofizjologicznym – ze względu na bliskość lokalizacji i powiązania funkcjonalne w organizacji mózgowej czynności. Prawidłowy przebieg tak złożonego, celowego aktu ruchowego jest wynikiem sprawnej pracy ośrodków korowych i podkorowych, dróg łączących korę mózgową z jądrami nerwów czaszkowych łączących jądra pnia mózgu z mięśniami. Sprawną regulację ruchu i jego dostosowanie do warunków zewnętrznych zapewniają stale współpracujące ze sobą połączenia eferentne i aferentne. Najlepiej poznany jest obraz ciała w korze sensomotorycznej. Pola ruchowe ręki oraz narządów artykulacyjnych znajdują się w sąsiadujących okolicach kory mózgowej i zajmują duży obszar co wskazuje na ich ogromne znaczenie funkcjonalne. Reprezentacja ciała w korze motorycznej i czuciowej mózgu (według Penfielda i Rasmussena 1950).
Nie można pominąć roli prawidłowego rozwoju postawy i lokomocji czyli motoryki dużej. Odpowiednia postawa ciała, prawidłowe wzorce ruchowe dają bazę do właściwego kształtowania motoryki precyzyjnej (koordynacji wzrokowo-ruchowej), a konsekwencji także mowy poprzez odpowiednie zintegrowanie kompleksu ustno- twarzowego z motoryką całego ciała. Dlatego odpowiednio dobrany program terapii stymulacji sensomotorycznej powinien uwzględnić wszystkie części ciała.

Techniki wykonywania masażu głowy, twarzy, dłoni, stopy

Masaż obszaru ustno-twarzowego zawsze trzeba zacząć od modelowania, czyli ćwiczeń przygotowujących do podstawowego masażu. Przebieg modelowania zaczyna się więc od mobilizacji skóry głowy, przez delikatne masowanie opuszkami palców rozcięgna naczasznego. Bardzo ostrożnie, przez mięsień potyliczno-czołowy, powoli rozciąga się mięśnie do przodu. Następnie mobilizuje się mięsień skroniowy i mięsień żwacz oraz kolejno mięśnie oczu, mięśnie przynosowe, dźwigacz wargi górnej i skrzydełek nosa, a także mięsień okrężny warg. W następnej kolejności mobilizuje się policzki i dno jamy ustnej. W zależności od rodzaju problemów dziecka po tak przygotowanej mobilizacji mięśniowej przechodzimy do masażu ustno-twarzowego. Zgodnie z prawem cefalokaudalnym ruchy dowolne pojawiają się najpierw w obrębie głowy, a następnie obejmują dalsze części ciała w kierunku nóg. Uwzględniając tę prawidłowość, trzeba podkreślić, że u dzieci które nie posiadają kontroli ruchów własnego ciała ogromną rolę odgrywa masaż twarzy, jamy ustnej i języka. Mięśnie umiejscowione na tych częściach ciała służą do wykonywania wielu czynności. Biorą udział w ruchach niezbędnych do przyjmowania pokarmów (ssania, odgryzania, żucia, połykania), wpływają na rozwój narządu artykulacyjnego, a pośrednio na rozwój mowy (Castillo-Morale, 1998, s. 66). W przypadku dzieci z nadwrażliwością dotykową w obszarze ustno- twarzowym możemy zaproponować rodzicom masaż wibracyjny ze stóp w kierunku dogłowowym. Delikatna fala wibracyjna reguluje napięcie przechodząc przez łańcuchy mięśniowe w kierunku twarzoczaszki i powraca w kierunku stóp. Ruch ten możemy porównać do fali morskiej.

Masaż głowy

Głowę dziecka masujemy oburącz opuszkami palców około 30 sekund w kierunku od okolicy ciemieniowej w kierunkach bocznych do kąta żuchwy. Część potyliczną masujemy zsuwając ręce poza uszami na kark. Stosuje się rozcieranie i głaskanie. Szczególną odmianę stanowią koliste, lekkie, trwające 10 minut, głaskanie opuszkami palca trzeciego lub czwartego w okolicy skroniowej (Kirsch R. 1965, s. 26).

Masaż Twarzy

Masaż twarzy obejmuje opracowanie mięśni twarzy w trzech częściach topograficznie odpowiadających unerwieniu przez nerw twarzowy. Są to: część żuchwowa, szczęka i czołowa. Masaż wykonuje się symetrycznie oburącz opuszkami palców w kierunku od linii środkowej twarzy do okolicy kąta żuchwy. Stosuje się głaskanie, rozcieranie, oklepywanie i wibrację (Prochowicz Z.,1991, s.74).

Masaż szyi

Masaż szyi obejmuje głaskanie i ugniatanie przedniej części szyi i opracowanie mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych. Głaskanie mięśnia płatowatego szyi wykonuje się oburącz począwszy od żuchwy do węzłów chłonnych nadobojczykowych. W czasie masażu należy uważać, aby nie ugniatać krtani.

 

Policzki – ruchy okrężne od nosa i warg w kierunku skroni, kciukiem podtrzymujemy brodę tak, aby zęby górne i dolne były złączone a wargi zwierały się.

Wargi – kciuk ułożony pod brodą a palec wskazujący i środkowy rozciągającym ruchem masują złożone wargi. Wargi rozciągamy i ściągamy, lekko obszczypujemy i głaszczemy.

Dziąsła – pocieramy palcem zwilżonym wodą lub sokiem. Masowanie dziąseł rozpoczyna się najpierw z lewej lub prawej strony, gdzie wykonujemy kilka ruchów okrężnych wzdłuż wału dziąsłowego następnie wracamy w płaszczyźnie poziomej.

Podniebienie – masuje się w linii środkowej rozpoczynając od podniebienia twardego unosząc podniebienie miękkie lekko do góry. Ruch powtarza się 10-15 razy.

Język – masujemy od przodu ku tyłowi. Koniuszek języka trzymamy przez gazę aby się nie wyślizgiwał.

Dziecko sadzamy tak, aby uzyskać kąt prosty w stawach biodrowych. Głowa lekko przywiedziona w kierunku klatki piersiowej (nadmierna lordoza odcinka szyjnego czyli odrzucenie głowy do tyłu właściwie uniemożliwia przełykanie i sprzyja wysuwaniu języka).

Jeżeli dziecko nie kontroluje głowy w linii środka, możemy mu pomóc przez przyjęcie pozycji bocznej. Głowa dziecka jest blokowana w zagłębieniu lewego ramienia (przy prawej ręce karmiącej).

Trzy palce zapewniają kontrolę pracy żuchwy i ust:

Palec środkowy umieszczony jest tuż za podbródkiem. Konieczny jest silny stały nacisk palca, który umożliwia pośrednio kontrolę funkcjonowania języka.

Kciuk kontroluje staw skroniowo-żuchwowy, przy ucisku policzka można też kontrolować język. Palec wskazujący pod dolną wargą domyka usta. W czasie połykania usta powinny być zamknięte.

Kontrola szczęki stosowana od przodu: kciuk umieszczony pomiędzy podbródkiem a dolną wargą, palec wskazujący na stawie skroniowym, palec środkowy przyłożony mocno tuż za podbródkiem. Kontrolę od przodu możemy zastosować tylko wtedy, gdy dziecko ma kontrolę linii środka głowy lub gdy skutecznie zablokujemy głowę dziecka podkładając między boczne oparcie głowę dziecka np. ręcznik zwinięty w rulon. Jeżeli dziecko mimo to wygina szyję do tyłu próbujemy to kontrolować nie poprzez nachylanie mu głowy, lecz przez naciśnięcie przedramieniem lub dłońmi na klatkę piersiową.

Masaż dłoni

Masaż dłoni rozpoczynamy głaskaniem powierzchownym i głębokim w obrębie dłoniowej i grzbietowej części ręki oraz łokciowej i promieniowej strony przedramienia w celu udrożnienia naczyń żylnych i chłonnych.

Masaż dłoni rozpoczynamy od:

1. Głaskania palców i śródręcza w probacji.
2. Kolejno rozcieramy stawy międzypaliczkowe i śródręczno-paliczkowe,
3. Głaskamy poszczególne palce w kierunku śródręcza.
4. Rozcieranie stawów międzypaliczkowych i śródręczno-paliczkowych kciukiem i wskazicielem.
5. Masaż śródręcza rozpoczyna się od głaskania mięśni kłębu i kłębika, a następnie głaskania wzdłuż przestrzeni międzykostnych po stronie dłoniowej. Na mięśniach kłębu i kłębiku można wykonać rozcieranie, ugniatanie szczypczykowe, oklepywanie i wibrację.

Masaż stóp

Stopy są bardzo ważny przekaźnikiem bodźców. Około 72000 wiązek nerwowych, łączących ważne organy i partie ciała, kończy się na podeszwie stopy. Dlatego też taki masaż stóp przyczynia się do czegoś więcej niż tylko do lepszego funkcjonowania i wzmocnienia stóp. Pośrednio za pomocą końcówek nerwów zostaje pobudzony cały organizm i polepszone ogólne samopoczucie pacjenta.

W pierwszej kolejności masowane powinny być miękkie części stopy. Kości i stawy muszą być przy masażu rozciągnięte. Kolejne elementy masażu to:

Gładzenie 

Rozległymi gładzącymi ruchami rozpoczyna się i kończy każdy masaż. Ruchy te wykonywane są przede wszystkim wewnętrzną częścią dłoni, i zawsze w kierunku serca.

Ugniatanie 

Za pomocą głęboko sięgających ruchów rąk mięsnie i włókna zostają od siebie pooddzielane. Robimy to albo za pomocą jednej ręki albo dwóch bądź też za pomocą samych opuszków palców.

Rozcieranie 

Te intensywne o małej powierzchni koliste ruchy wykonywane są najczęściej za pomocą kciuka np. po to by rozluźnić mięśnie między kośćmi śródstopia.

Nacisk masowania należy powoli zwiększać. Następnie masujemy poszczególne palce stopy i wykonujemy nimi koliste ruchy. Przy tym lewa ręką podtrzymujemy stopę, a kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki za pomocą głaszcząco-kolistych ruchów masujemy palce stopy. Na koniec lekko wyciągamy palce stopy.

Następnie przechodzimy do masażu mięśni między kostkami. Zaczynamy znowu kolistymi ruchami kciuków, następnie intensywnie rozciągamy i obijamy obiema rękami.

W dalszej kolejności masujemy podeszwę stopy. Stopę przytrzymujemy wolną ręką za jej grzbiet. Kciukiem masującej ręki, kolistymi ruchami przesuwamy od główki śródstopia do pięty, następnie w kierunku poduszek (kłębów) dużego palca i małych. Na zakończenie „głaszczemy” rozłożystymi ruchami powierzchnię całej stopy.

Doznania odczuwane przez dziecko podczas dotyku jego ciała w formie masażu, powinna wprowadzić do gotowości współdziałania, wyrażana w postaci przylegania, głaskania, komunikacji wzrokowej między dzieckiem a terapeutą.

Kroki masażu na stopie:

1. 1. Stopę obejmujemy obiema rękami i wykręcamy w różne strony. Pociągamy za każdy palec, szczypiemy delikatnie skórę i poruszamy stawem skokowym, wykonując kółka raz w lewo, raz w prawo.
   2. Kciukiem i palcem wskazującym obejmujemy duży paluch u nogi i masujemy go – wierzch, spód oraz boki, omijając paznokieć.
   3. Chwytamy oburącz stopę, tak by kciuki dotykały podeszwy. Wykonujemy koliste ruchy kciukami, przesuwając dość wolno dłonie od palców do pięt.
   4. Krawędzie stopy – zewnętrzne i wewnętrzne – uciskamy kciukiem i palcem wskazującym, zaczynając od pięty, a kończąc na paluchu. Powtórzyć tę czynność kilka razy.
   5. Masujemy kostki, przesuwając dookoła nich kciuki (ucisk nie powinien być zbyt silny). Następnie uciskamy punkty między kostką wewnętrzną a piętą i między kostką zewnętrzną a piętą. W każdym punkcie robimy kciukiem po 3-4 obroty.
   6. Spiralnym ruchem masujemy całą dłonią grzbiet stopy, delikatnie szczypiemy skórę, a następnie opukujemy ją opuszkami palców.

W fazie końcowej wykonujemy spokojne głaskanie stopy od palców do pięty.

Do masażu dłoni i stóp możemy użyć aparatów wibracyjnych o małej częstotliwości i amplitudzie, aby nie przestymulować masowanego obszaru.

 

Wibratory logopedyczne

Od wielu lat do terapii logopedycznej wykorzystywane są wibratory, szczególnie w ćwiczeniach rotacyzmu, aby ułatwić i utrwalić poprawną wymowę głoski r. Zastosowanie wibratora wywołuje mechaniczny rezonans w mięśniach języka. Wibratory nowej generacji są dostosowane do stymulacji sensorycznej i usprawniania motoryki mięśni w obszarze ustno twarzowym. Używając wibrator należy obserwować pacjenta i mieć od niego informacje zwrotną czy akceptuje tę formę terapii. Jeśli na jakimś etapie stwierdzimy opór lub negatywne reakcje, należy bezzwłocznie przerwać wibrację. Narzędzia wibrujące mogą być używane do stymulacji mięśni mimicznych zwłaszcza okrężnego warg, mięśni języka, stymulacji stawu skroniowo- żuchwowego, u osób z nawykowym zgrzytaniem zębami, ssaniem kciuka czy przedłużająca się zależnością od karmienia butelką.

Urządzenia wibrujące obszar orofacialny mogą być stosowane po konsultacji z prowadzącym terapię logopedą.

Bibliografia

1. Ackerman D., Historia naturalna zmysłów, Warszawa 1994, Wydawnictwo „Książka i wiedza”.
2. Bożek L. M., Metoda Knillów z elementami stymulacji polisensorycznej w terapii dzieci autystycznych, [w]: J. J. Błeszyński (red.) Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem. Kraków 2004, Wydawnictwo „Impuls”.
3. Castillo Morales R., Ustno-twarzowa terapia regulacyjna, Wrocław 2009, Fundacja Promyk Słońca.
4. Czochańska J., Badanie i ocena neurorozwojowa niemowląt i noworodków. Lublin 1995, Wydawnictwo Folium.
5. Delecato C. H., Dziwne niepojęte. Autystyczne dziecko. Warszawa 1995, Fundacja „Synapsis”.
6. Frohlich A., Stymulacja od podstaw, jak stymulować rozwój osób głęboko wielorako niepełnosprawnych. Warszawa 1998, WSiP.
7. Glenn D., Jak postępować z dzieckiem z uszkodzeniem mózgu, Poznań 1996, Wydawnictwo „PROTEXT”.
8. Kielin J., Masaż twarzy, jamy ustnej i całego ciała, [w:] J. Kielin (red.) Rozwój daje radość. Gdańsk 2004, GWP.
9. Kirsch R., Masaż sportowy, Warszawa 1965, PZWL.
10. Krajewska K., Franczyk A., Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Kraków 2002, Wydawnictwo „Impuls”.
11. Łuria A.R., Podstawy neuropsychologii, Warszawa 1976, PZWL.
12. Maurer D., Maurer Ch., Świat noworodka. Warszawa 1994, PWN.
13. Maas V.F., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. Warszawa 1998, WSiP.
14. Nowotny J., Podstawy fizjoterapii. Podstawy teoretyczne i wybrane aspekty praktyczne, cz. 1., Kraków 2004, Wydawnictwo Kasper.
15. Olechnowicz H., Przez ręce do głowy i serca. Kształtowanie rozumnego działania dłoni metodą Felicji Affolter. Perspektywy zastosowania w terapii dzieci autystycznych. „Szkoła specjalna” 1997, nr 4.
16. Penfield W., Rasmussen T., The Cerebral Cortex of Man, A Clinical Study of Localization of Function, Macmillan, New York 1950.
17. Piaget J., Mowa i myślenie dziecka. Warszawa 1992, PWN.
18. Prochowicz Z., Podstawy masażu leczniczego, Warszawa 1991, PZWL.
19. Przetacznikowa M., Wpływ choroby przewlekłej na rozwój psychiczny i osobowość dziecka, PWN 1968, Warszawa.
20. Przyrowski Z., Terapia integracji sensorycznej. Dok. elektr. www.pstis.pl. 18.08.2008
21. Regner A., Masaż niemowlęcy i ruch usprawniający jako formy stymulacji psychomotorycznej, /w:/ Psychomotoryka ruch pełen znaczeń, Sekułowicz M., Kruk Lasocka J., Kulmatycki L., Wrocław 2008, Wydawnictwo Naukowe DSW.
22. Sadowska L.(red.), Neurokinezjologiczna diagnostyka i terapia dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, Wrocław 2000, Wydawnictwo AWF.
23. Sadowska L. (red.), Neurofizjologiczne metody usprawniania dzieci z zaburzeniami rozwoju. Wrocław 2004, Wydawnictwo AWF.
24. Szeląg E., Mechanizmy mózgowe /w:/ Mózg a zachowanie, Górska T., Grabowska A., Zagrodzka, Warszawa 2005, PWN.